Uspješan razvoj kinologije doveo je do stvaranja velikog broja rasa pasa koje imaju svoje specifičnosti u pogledu reprodukcije i reproduktivnog zdravlja. Cilj svakog odgajivača i vlasnika pasa je dobijanje zdrave štenadi i na vreme, a predispozicija uspješnog uzgoja je ciljno i precizno određivanje plodnih dana radi pravovremenog parenja ili osjemenjavanja, koje je sve češće poslednjih godina. Određivanje plodnih dana, a samim tim i vremena parenja kod kuja je od velikog značaja, jer estralni ciklus traje duže vrijeme, a plodni dani traju relativno kratko. Ovo je od izuzetnog značaja kod visokovrijednih životinja jer utiče na broj štenadi i ekonomsku isplativost.
Piše: Bojan Lukač,doktor veterinarske medicine / Foto:Bojan Lukač
U fiziološkim uslovima i bez poremećaja zdravstvenog stanja kod kuja postoje dvije sezone parenja tokom godine (diestrična životinja). Interval između dva estrusna ciklisa traje različito u zavisnosti od rase i varira od 5-8 mjeseci. Takođe, u okviru iste rase postoje variranja u interestrusnom intervalu koji zavisi od brojnih drugih faktora kao što su ambijentalni uslovi, ishrana, sunčeva svjetlost, pojava estrusa kod drugih ženki, prisustvo mužijaka i dr.
Estrusni ciklus kod kuja se sastoji iz nekoliko faza: proestrus, estrus, metestrus i diestrus.
Prtoestrus je početni period koji je povezan sa rastom folikula na jajniku. U ovoj fazi raste nivo estrogena u krvi. Spolja kod kuje je manifestan krvavi iscjedak koji možre biti oskudniji ili obilniji zavisno od rase, starosti itd. Ovaj iscjedak je iz uterusa i sadži krv i sekret materičnih žlijezda. Pri kraju ove faze dolazi do otoka vulve i lučenja feromona što privlači mužijake, ali ženka ne dozvoljava parenje i obično je agresivna prema mužijaku. Proestrus traje oko 8-9 dana (varijacije od 10-18 dana ).
Estrus je sledeća faza kada kuja u većini slučajeva ispoljava interes za mužijaka i dozvoljava parenje. Obično traje 8 dana (a varira od 3-21 dan zavisno od rase i starosti). U ovoj fazi dolazi do smanjenja obima vaginalnog iscjedka, koji postaje bistriji i vodenastiji, a edem vulve počinje da se smanjuje. Ovaj periodje od izuzetne važnosti za raspoznavanje jer je to optimalno vreme za prirodno parenje ili vještačko osjemenjavanje. U ovoj fazi dolazi do postepenog rasta progesterona što je od izuzetne važnosti za detekciju optimalnog vremena za parenje ili osjemnjavanje.
Diestrus je sledeća faza polnog ciklusa kada na jajniku dolazi do stvaranja žutog tjela koje intenzivno sintetišu i luče progesteron. Ova faza traje u prosjeku 65 dana ako kuja ostane skotna. Ako kuja ne ostaje skotna, može da se ispoljava lažni graviditet (pseudogravidnost) što dovodi do povećanja mliječne žlijezde i lažne laktacije. Zbog porasta nivoa hormona adenohipofize prolaktina dolazi do promjena u ponašanju životinje (uznemirenost, pravljenja brloga za koćenje, skupljanja igračaka kod kućnih pas itd.).
Anestrus je period polnog mirovanja kada je prisutna inaktivnost jajnika. U ovoj fazi jajnik reaguje na spljnu stimulaciju hormonima (može da se izvede tretiranje kuje hormonima u cilju izazivanja estrusa). Ova faza varira i tarje oko 4 mjescea (variranje 40-270 dana).
Danas se u praski kod nas u ambulanti najčešće radi vaginalni bris (vaginalna citologija) i određivanje nivoa progesterona (ponekad i LH).
Vaginalna citologija je jedna od najčešće korištenih dijagnostičkih metoda za određivanje plodnih dana i optimalnog vremena za parenje ili osjemenjavanje. Bris se pažljivo uzima sa štapićem i premazuje na mikroskopsku pločicu. Boji se Gimzom, i kasnije poismatra pod mikroskopom. Nalaz specifičnih promjena u izgledu i građi epitelnih ćelija vaginalnog zida, naročito izgled jedra služi kao dobar pokazatelj plodnih dana i optimalnog vremena za parenje. Ova metoda zahtjeva dobro izučenog veterinara, radi subjektivnosti koja je proisutna pri procjeni izgleda ćelija.
POSTUPAK BOJENJA VAGINALNOG BRISA I BAKTERIOLOŠKO-MIKOLOŠKOG
Progesteron je hormon jajnika, čija koncentracija u krvi je pouzdan pokazatelj plodnih dana. Zrenje jajnih ćelija na jajniku je praćeno i porastom koncentracije progesterona u krvi kuje. Ova metoda je dosta pouzdana , s tim da treba biti obazriv i na vreme vaditi krv i određivati koncentaraciju, naročito u slučajevima kada se parenje ili osjemenjavanje kuje vrši van mjesta ili države boravka. Ovo je od izuzetne važnosti kod parenja na veće udaljenosti, da bi se na vreme stiglo i obavilo parenje i osjemenjavanje. Naime, uzimanje krvi i određivanje koncentracije progesterona treba da obavi veterinar i prije toga procjeni fazu ciklusa u kojem se kuja nalazi da bi smanjili vlasnici nepotrebnim troškovima i vađenje progesterona rezultiralo uspjehom, bez potrebnih ponavljanja.
Reproduktivnom zdravlju kuja treba posvetiti posebnu pažnju naročito prije obavljanja parenja i prije koćenja. Ovo podrazumjeva uzimanje bakteriološkog i mikološkog brisa radi sprečavanja prenošenja infekcije sa mužijaka na ženke i obrnuto. Najčešći problemi kod kuja javljaju se u slučaju sa infekcijom vagine bakterijama Streptococcus spp., Staphylococcus spp., Escherichia coli, Proteus spp. Pseudomonas spp. i gljivicama Candida spp.
Streptococcus spp. (naročito beta hemolitički) intenzivno se razmnožava u vagini kod kuja i proizvodi toksin koji je naročito opasan za neonatalnu štenad. Beta hemolitički toksin Streptococcusa izaziva septikemiju štenadi sa simptomima intioksikacije od čega štenad vrlo brzo uginu i prognoza je vemoa dubiozna. Kod štenadi ovi simptomi počinju da se javljaju od 2-3 dana, pa do 7 dana.
Staphylococcus spp. izaziva vaginalne infekcije kod kuja što može uzrokovati proširenje na uterus ili prenošenje infekcije na štenad poslije koćenja. Vrlo često se javi kožna infekcija kod štenadi što dovodi do slabljenja i zaostajanja u rastu, a vlasniku prouzrokuje dodatne brige i ekonomski izdatak. Može se javiti i crijevna infekcija od 2 do 7 dana života sa pojavom dijareje koja nije tako intenzivna kao kod drugih crijevnih infekcija (naročito onih uzrokovanih virusima).
Escherichia coli je gram negativna bakterija koja je normalni stanovnik digestivnog trakta pasa i učestvuje u procesima varenja hrane. Postoje brojni sojevi ove bakjterije od kojih su neki enterotoksinogeni, proizvode toksine koji prouzrokuju poslije infekcije i intoksikaciju. Ukoliko se sa kuja prenese na štenad može prouzrokovati dijareju i biti fatalna.
Naime, kod kuja prije parenja i koćenja, naročito kod onih slučajeva gdje su se prethodno javljali reproduktivni problemi i problemi kod neonatalne štenadi ključan je detaljan veterinarski ginekološki pregled i ako se utvrdi neka od promjena, detaljno rađenje mikrobiolških analiza.
Odgajivačima i vlasnicima preporučujemo konsultacije i savjetovanje u našoj ambulanti gdje mogu dobiti još detaljnije informacije o reprodukciji kuja i reproduktivnom zdravlju. Znanjem i iskustvom smo do sada postigli veliki uspjeh u određivanju plodnih dana, optimalnog vremena parenja i vještačkog osjemenjavanja, čime smo doprinjeli reprodukciji kuja i stekli veliko povjerenje kod vlasnika. Potomci koji su dobjeni kao rezultat rada, znanja i zalaganja pružili su vlasnicima i odgajivačima veliku radost na višestrano zadovoljstvo.
Upozorenje: Ovaj tekst ne smije poslužiti za dijagnostiku niti liječenje vašeg ljubimca! Ukoliko imate problema navedenih u tekstu, OBABEZNO potražite pomoć veterinara!
By Bojan Lukač,doktor veterinarske medicine
e-pošta:bojan.lukac@gmail.com
web:https://veterinarskaambulanta.ba/
Preneseno iz časopisa”Godišnjak”Kinološkog saveza RS, br.1/maj 2016)
THE DOG REPUBLIC (12.5.2020.)
